اختلال نافرمانی مقابله‌ای یکی از اختلالات رایج در میان کودکان است. بخصوص هنگامی که مهارت‌های اجتماعی آن‌ها درحال شکل‌گیری است. کودکان از این رفتار برای مقابله کردن با قدرت و هرکه میخواهد بر آن‌ها تسط داشته باشد استفاده می‌کنند. آن‌ها ممکن است مخالفت خود را از طریق اعتراض کردن، نافرمانی و یا جروبحث کردن با والدین، معلم‌ها و یا دیگر افراد بزرگسال نشان دهند.
اگر این گونه رفتارها بیشتر از شش ماه به طول انجامد و یا نسبت به همسن و سالان خود بیش از حد به چشم بیاید ممکن است کودک دچار اختلال رفتاری به نام اختلال نافرمانی مقابله‌ای یا ODD باشد.
در واقع اختلال ODD شرایطی است که در آن کودک یک الگوی مداوم از حالت خشم و تحریک‌پذیری و یا رفتار مقابله‌ای یا نافرمانی و یا انتقام جویانه از خود نشان می‌دهد. این رفتار کودک اغلب فعالیت‌های روزمره و معمول او را از جمله فعالیت‌های مربوط به مدرسه و خانواده را مختل می‌کند.
اکثر کودکانی که مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای هستند اختلالات رفتاری دیگری نیز از جمله اختلال کمبود توجه، اختلال یادگیری، اختلالات خلقی و یا اختلالات اضطرابی مبتلا هستند. در برخی از این کودکان ممکن است این اختلال را تا حدی رشد و توسعه یابد که به اختلال رفتاری جدی‌تری به نام اختلال سلوک منجر شود.
اختلال نافرمانی مقابله‌ای چه علائمی دارد؟
از علائم این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بداخلاقی و از کوره در رفتن مکرر
- بحث و جدل بیش از اندازه با والدین بخصوص آن‌هایی که قدرت بیشتری دارند.
- سرپیچی کردن از قوانین و موافقت کردن با خواسته‌های والدین به طور مداوم
- عمدا قصد آزار و اذیت دیگران را داشتن و یا به راحتی ناراحت شدن از دیگران
- دیگران را متهم به اشتباهات خود کردن
- کینه‌ورزی کردن و به دنبال انتقام بودن
- قصم خوردن و یا استفاده از زبان نامناسب
- گفتن کلمات بد و تنفرآمیز در هنگام ناراحتی
علاوه بر این بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای مودی هستند، به راحتی ناامید شده و دارای اعتماد به نفس پایینی می‌باشند. این افراد ممکن است گاهی اوقات دچار سوء مصرف مواد مخدر و یا الکل شوند.
چه چیزی موجب بروز اختلال نافرمانی مقابله‌ای در کودکان می‌شود؟
علت دقیق بروز این اختلال کاملا مشخص نیست اما باور بر این است که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی بر روی بروز و توسعه‌ی این اختلال موثر هستند.
عوامل بیولوژیکی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که وجود نقص و یا زخم در نواحی مشخصی از مغز ممکن است موجب مشکلات رفتاری جدی در کودکان شود. علاوه بر این، اختلال نافرمانی مقابله‌ای با عملکرد غیرطبیعی برخی از انواع مواد شیمیایی مغز یا انتقال دهنده‌های عصبی ارتباط دارد. انتقال دهنده‌های عصبی به سلول‌های عصبی در مغز کمک می‌کنند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. اگر این مواد شیمیایی به درستی کار نکنند، ممکن است پیام‌ها از طریق مغز به درستی منتقل نشوند که منجر به بروز علائم ODD و یا سایر اختلالات روانی می‌شود.
عوامل ژنتیکی: بسیاری از کودکان و نوجوانانی که مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای هستند اعضای نزدیک خانواده‌ی آن‌ها مبتلا به یک مشکل روانی خاص همچون اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی و یا اختلالات شخصیتی می‌باشند. این مطلب نشان می‌دهد که این اختلال ممکن است به ارث برده شود.
عوامل محیطی: عواملی مانند زندگی خانوادگی نامطلوب، سایقه‌ی خانوادگی بیماری روانی و یا سوء مصرف مواد و تناقضات والدین ممکن است در بروز و توسعه‌ی اختلال نافرمانی مقابله‌ای موثر باشد.
اختلال نافرمانی مقابله‌ای تا چه اندازه رایج است؟
تحقیقات نشان داده است که حدود ۲ الی ۱۶ درصد کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال هستند. در سنین پایین‌تر اختلال نافرمانی مقابله جویانه یا ODD در پسران رایج‌تر از دختران است و در سنین بالاتر تقریبا بین دختران و پسران به طور برابر است. این اختلال معمولا تا سن ۸ سالگلی آغاز می‌شود.
چگونه می‌توان اختلال نافرمانی مقابله‌ای را تشخیص داد؟
همچون بزرگسالان این اختلال نیز در کودکان بر مبنای علائم و نشانه‌های خاصی که دارد شناسایی می‌شود. اگر علائم تا حدودی محسوس باشند با مراجعه به پزشک، آزمایشات و ارزیابی‌های لازم انجام خواهد شد. اگرچه هیچ آزمایشگاهی برای تست این اختلال وجود ندارد اما پزشک ممکن است از تصویربرداری عصبی و یا آزمایش خون در بررسی‌های خود استفاده کند، اگر بر این عقیده باشد که ممکن است توجیه پزشکی‌ای بر این رفتارها وجود داشته باشد. علاوه بر این پزشک ممکن است علائم حضور اختلالات دیگر را که معمولا همراه با اختلال ODD شکل می‌گیرند بررسی کند.
اختلال نافرمانی مقابله‌ای چگونه درمان می‌شود؟
درمان اختلال ODD معمولا بسته به فاکتورهای مختلفی همچون سن، میزان شدت علائم و میزان تحمل کودک برای برخی درمان‌ها انجام می‌شود. درمان نیز معمولا ترکیبی از روان‌درمانی و دارو می‌باشد. در بخش روان‌درمانی معمولا به کودک مهارت‌های حل مساله و مواجهه با مشکلات آموزش داده می‌شود و از طرفی روانشناس به او راه‌های کنترل خشم و یا بروز درست خشم را آموزش می‌دهد. علاوه بر این درمان‌های خاصی نیز برای درمان این نوع اختلال به صورت خاص وجود دارند که روانشناس از آن‌ها برای درمان کودک استفاده خواهد کرد. از طرفی هیچ داروی خاصی برای درمان این اختلال وجود ندارد اما ممکن است روانشناس برای کاهش برخی از علائم اختلال همچون تحریک‌پذیری، حرکات ناگهانی و یا اضطراب، بیش‌فعالی و افسردگی استفاده کند.
